Cumhuriyet Gazetesi’ni İlk Kapatan Atatürk’tür Biliyor Musunuz?
Hükümete ve cumhurbaşkanına olan öfkesinden dolayı duyduğu her şeyi aslı esası var mı yok mu incelemeden yani gazetecilik mesleğinin birinci prensibi olan haberi doğrulatma etiğini göstermeden gerçek”miş” gibi yapıp haberleştiren Cumhuriyet gazetesine nihayet müdahale edildi ve bu hafta her gün, daha önce yaptığı yanlış haberlerden iki üç haberi hem de menşetten tekzip metni yayınlatarak kendi kendini yalanlattırıldı.
Fakat zannetmeyin ki bu müdahale tarih boyu Cumhuriyete yapılan ilk müdahaledir. Hayır zira, adına gazete denen Cumhuriyet’e ilk defa yalan haber yapmaktan Atatürk müdahale etti ve geçici süreyle kapattı. Evet yanlış okumadınız Cumhuriyete ilk madahale bizzat Atatürk tarafından yapıldı.
Cumhuriyet gazetesi, 27 Ekim 1934 tarihinde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in emri ile İnönü başbakanlığındaki CHP hükümeti tarafından ‘Hükümetin genel politikasına aykırı yayınlar yapmak’, suçu ile kapatıldı. Zira gazete Mustafa Kemal’in TBMM’de gizli celsedeki konuşmasında yer alan ‘Bugün dinletmeye yeltenilen musiki yüz ağartacak değerde olmaktan uzaktır’ cümlesini ‘Bugün acuna dinletilmeye yeltenilen musikî bizim değildir’ şeklinde yayınlaması. 27 Ekim 1934 ile 05 Kasım 1934 arasında kapatıldı. Fakat bu son değildi. Zira kısa bir süre sonra bir kez daha CHP ve İnönü imzasıyla Cumhuriyet gazetesi 1940’ta hükümetin yayın politikasına aykırı yayınlar yapma gerekçesiyle 90 gün süreyle kapatıldı.
İyi ama Atatürk döneminde kaç gazete ve dergi yasaklanmıştır? Bu dönemi araştıran Mustafa Yılmaz ve Yasemin Doğaner’in araştırmasına göre bu dönemde 130’dan fazla gazete, dergi ve kitap yasaklanmıştır. Evet rakamı yanlış okumadınız tam 130… İnönü döneminde ise bu rakam 108’i bulmuştur.
İnönü döneminin ilk kapatılan gazetesi ise belki şaşıracaksınız ama, Alman yanlısı çizgide yayınlar yapmak suçundan Cumhuriyet Gazetesi’dir. Hem de süresiz olarak temelli kapatılmıştır. Bir süre sonra affedilip tekrar açılan Cumhuriyet, 30 Temmuz 1940 tarihli sayısında “Türkiye’nin Savaş Karşısında Takınacağı Tavır” başlıklı bir yazı yayımlandı. Hükümet bu yazıyı beğenmedi ve 10 Ağustos 1940’da Cumhuriyet Gazetesi’ni üç ay süreyle kapatma kararı verildi ve uygulandı.
İsterseniz gelin hep beraber 1925 senesinde kabul edilen “Takriri Sükûn” Kanunu gereği memleketimizde tek parti döneminde geçmişte tatbik edilen şanlı cumhuriyet tarihimize dair şanlı sansür örneklerine bir göz atalım;
Kâzım Karabekir Sansürü
Kâzım Karabekir’in beyanları dikkate alınmayacak ve ondan asla bahsedilmeyecektir. (Anadolu Ajansına CHP tarafından bildirilmiştir) 19 Eylül 1939
Karikatür Yasağı;
Yabancı devlet reisleriyle icra heyetleri başlarında bulunan zevat hakkında itidalli karikatür yapılsın. (Başbakan Refik Saydam’ın şifresine dayanarak İstanbul Vilayetinden Gazete merkezlerine bildirilmiştir.) 22 Mayıs 1940
Cevap Verilmesi Hususunda;
Cumhuriyet Gazetesi yazarı Nadir Nadi’nin yazdığı makalelere hiçbir gazeteden hiçbir
yazar cevap vermeyecektir. (Matbuat Umum Müdürlüğü) 3 Ağustos 1940
Dinlere Dair;
Gazetelerimizin son günlerdeki neşriyatı arasında dinlerden bahis yazı ve mütalaa, ima ve temennilere rastlanmaktadır. Bundan sonra dinler mevzuu üzerinde hiçbir şekilde hiçbir yazar en küçük bir yazı yazmayacaktır. 10 Ağustos 1940
Meteoroloji Tahminleri;
Geçmiş, halihazır ve geleceğe dair meteorolojik tahminlerin neşredilmemesinin bütün gazetelere tebliğini rice ederim. (Başvekil namına Müsteşar Vehbi Bey’den Tüm Valiliklere) 4 Kasım 1940
Vergi Zamları;
Vergilere yapılması düşünülen zamlar hakkında hiçbir neşriyatta bulunulmamasının, gazetelere tebliğini rica ederim. (Matbaa Umum Müdürü) 19 Mart 1941
Tren Kazaları Hakkında;
Memleket genelinde vuku bulan Tren kazaları hakkında gazetelerde haber yapılmayacaktır. (Matbaa Umum Müdürü) 4 Şubat 1941
Un, Şeker Vesair Maddeler;
Memleket genelinde baş gösteren un, şeker, yağ, tuz gibi vesair maddelerin stoklarının bitmesi hususunda gazetelerde haber yapılmayacaktır. (Dahiliye Vekâleti) 7 Mayıs 1941
Gazetelerdeki Bulmacalar;
Gazetelerdeki bulmacaların siyah kareleri “gamalı haç’a” benzetilebileceğinden dolayı bundan sonra bulmaca bölümü hazırlanmayacaktır. (Matbaa Umum Müdürlüğü) 18 Aralık 1941
Daha ne yasaklar ve sansürler var merak edenler için azıcık bir kaynak taraması yetecektir.
1 Mustafa Yılmaz ,Yasemin Doğaner, Cumhuriyet Döneminde Sansür, Siyasal Kitabevi, Ankara 2007
2 Mustafa Armağan, 03 Ekim 2010, Pazar tarihli zaman gazetesi
3 Alpay Kabacalı, Türk Basın Tarihi, s.152,
